Een mooie weergave van de Inspiratiesessie en Doe-Avond met Jan Rotmans van woensdag 21 januari 2015. Door Anne van den Berg, freelance journalist.

ZWOLLE – Transitie-expert Jan Rotmans vergelijkt de bezoekers van Zwolle in Transitie met pinguïns. Pinguïns veranderen namelijk, net als mensen, nooit en masse van richting. De koploper begint vanuit de inhoud. De verbinder denkt: ‘Ik ken nog iemand die mee wilt denken.’ De kantelaar zorgt dat het idee de massa bereikt. Als twintig procent om is, dan gaat de overige tachtig procent snel mee. Dat zal in Zwolle nog even duren: we zijn té bescheiden en de kantelaars moeten zich nog aansluiten. Tijd voor verandering.

Tijdens de kantelbijeenkomst, waarvan de initiatiefnemers vooral fanatieke koplopers zijn, komen 285 pinguïns bijeen. Jan Rotmans, koploper van het eerste uur en goeroe op het gebied van grote transities, berekende dat dit 0,25 procent van de Zwolse bevolking is. De bijeenkomst is een aanzet om de twintig procent te halen en aan het enthousiasme ligt het in ieder geval niet. ‘Zwolle bruist’, zo vleit Rotmans het publiek.

Productiedenken uit de 19e eeuw
Het transitievraagstuk draait om hoe een samenleving, in dit geval in de regio Zwolle, zich los kan maken van de oude wereld. ‘We leven met vier crises, namelijk economisch, ecologisch, institutioneel en moreel. De magere groei die we in de economie zien, gaat ten koste van de wereld. Van de natuur, van de mens’, vertelt Rotmans. Het oude systeem is ontwikkeld in de negentiende eeuw, toen productie de wereld draaiende hield. Daaruit ontstonden regels, controle, bureaucratie.

Het feit dat door de oude manier waarop instituten en bedrijven georganiseerd zijn de wereld beschadigd wordt, realiseren zich steeds meer mensen. Er ontstaat een polarisatie: aan de ene kant de gelddenkers, de regelneven en de controlefreaks. Aan de andere kant de nieuwe hippies, de delers en de vrijheidsdenkers. Het is niet zo dat het ene systeem slechter is dan het andere, alleen is het oude niet meer relevant en daardoor schadelijk.

Het oude systeem werkte toen de wereld werd gedomineerd door fabrieken. Nu draait de economie op dienstverlening en heeft technologie productie zodanig veranderd dat een nieuwe wereldorde geen overbodige luxe is. ‘De transitie is radicaal: we gaan niet minder vies produceren. We gaan schoon produceren. We gaan niet minder slecht presteren. We gaan goed presteren’, vertelt Rotmans.

Menselijke waarden
‘We gaan weer redeneren vanuit menselijke waarden, zoals vertrouwen, delen en duurzaamheid. De mens komt weer centraal te staan in plaats van de instituties en de organisaties. Je kunt natuurlijk niet verwachten dat we een beter mens creëren, maar we gaan het beter regelen. We gaan leren delen, meer zelf maken, biologisch verbouwen. Samen zijn we zelfredzaam’, aldus Rotmans.

Dat we in Zwolle samen zelfredzaam zijn, blijkt uit de vele initiatieven die tijdens de bijeenkomst worden besproken. In kleine groepen gaan de 285 deelnemers uiteen. Er worden kritische vragen gesteld, nieuwe ideeën geopperd en suggesties gegeven. De meest gestelde vraag van de avond: hoe kan ik je helpen? Ook Rotmans stelt de vraag herhaaldelijk en lost zijn belofte regelmatig in.

Eén van de initiatiefneemsters wil de talenten van kinderen in het weekend verder ontwikkelen. Rotmans: ‘Wat houdt je tegen?’ Er blijkt een financiële boost nodig te zijn en er worden gelijk ideeën geopperd hoe het investeringsbudget bij elkaar gekregen kan worden. Rotmans stelt voor om uit te rekenen voor hoeveel geld één kind geholpen kan worden. Op basis daarvan kan een donatiebedrag worden bepaald en scholen, vrienden en kennissen worden aangeschreven.

Onduidelijkheid en angst
Een ander project is 3d-printen voor ouders en kinderen. In eerste instantie hebben maar weinig mensen zich aangemeld bij dit initiatief. Het blijkt al snel dat het door de initiële formulering komt; de bezoekers snappen niet goed wat initiatiefnemer Albert Barth wil bereiken. Als blijkt dat hij speelgoed betaalbaarder en leuker wilt maken door ouders en kinderen te laten spelen met ontwerpen en die te laten uitprinten door een 3d-printer, blijkt een groot deel van het publiek enthousiast.

Toch heerst er nog teveel angst onder de bezoekers. ‘Volgende keer worden alle mensen die meer dan drie keer ja-maar zeggen verwijderd. Die mogen dan aan een aparte tafel eindeloos ja-maren tegen elkaar’, grapt Rotmans. Het is logisch dat er angst is, vertelt Rotmans, want verandering gaat altijd gepaard met weerstand. Dat betekent alleen niet dat je je moet laten leiden door de tegenslag die je ontvangt. Je moet het juist omarmen en vieren; het betekent dat er iets verandert.

Als het geen angst is dat de Zwollenaar tegenhoudt in de kanteling, dan is het wel de bescheidenheid. ‘In deze regio praten ze te weinig over de initiatieven en zeker buiten de eigen netwerken’, zegt Rotmans. ‘Doordat Amsterdammers denken dat ze het epicentrum van de wereld zijn, trekken ze ook innovators en koplopers aan. De beschaafdheid houdt de groei tegen en daarmee is Zwolle het best bewaarde geheim van Nederland in transitie.’

Kantelaars gevraagd
De moed hebben om naar buiten te treden is één. Commercieel denken is twee, aldus Rotmans. ‘Drie koplopers krijgen de massa niet mee, omdat ze niet het empathisch of organisatorisch vermogen hebben om de stoet pinguïns in beweging te zetten. Macht mag een term uit de oude wereld zijn, het is niets meer dan de kracht hebben om anderen van jouw idee te overtuigen en in beweging te krijgen.’

Door de navraag van facilitator Emmely Lefevre in de zaal wie welke pinguïn is, blijkt dat meerdere initiatiefnemers onder de categorie ‘verbinder’ vallen. Er blijkt meer behoefte aan kantelaars die het percentage betrokken Zwollenaren naar de twintig procent brengt. ‘Zij zullen minder met de inhoud bezig zijn en meer met het aanspreken van de markt. Pas als je de koploper, de verbinder én de kantelaar bij elkaar zet heb je goud’, aldus Rotmans.